Wereldomroep (6 mei 2006)
'Elly en Rikkert van iedereen en niemand'
Door Conny van den Bor
De eeuwige hippies Elly Nieman en Rikkert Zuiderveld
brachten heel vrijgevochten én gelovig Nederland in verwarring toen ze na
liedjes als 'De kauwgomballenboom' plotsklaps luidkeels zongen over hun liefde
voor Jezus Christus. Nog altijd gaat het paar hun eigen weg onder het motto: 'We
zijn van niemand en toch van iedereen'. Inmiddels is het duo veertig jaar bij
elkaar. Ze kijken terug op een indrukwekkend repertoire van luisterplaten,
kinderliedjes, kinderboeken, gedichtenboeken en vele andere projecten. Volgens
hun dochter zijn Elly en Rikkert altijd hippies gebleven, en dat klopt. Nog
altijd streven ze dezelfde waarden en idealen na die ze vroeger ook al hadden.
Elly Nieman is van huis uit katholiek. Ze groeit op in een
buurt van Hilversum die 'klein Rome' wordt genoemd; het gebied tussen de
Vituskerk en het station waar het 'Rijke Roomse leven' zich afspeelde. Ze
herinnert zich de beelden, waxinelichtjes en de engeltjes die goedkeurend
knikken als je geld in een collectebus doet. Stiekem ontdekt ze dat de engeltjes
ook knikken als je een knoop in de collectebus stopt. Elly raakt abrupt haar
geloof kwijt als een vriendin overlijdt aan een hersenbloeding. Die vriendin was
zwanger en probeerde dat te verbergen door haar lichaam in te snoeren. Zo strak
dat haar bloedsomloop en inwendige organen schade oplopen. De pastoor kon het
niet over zijn hart verkrijgen om te zeggen dat God het arme meisje tot zich had
genomen.
Elly: "Ik was boos op God. Ik heb mijn vuisten gebald en
geschreeuwd: 'Ik geloof niet meer in u'."
Verliefd
Ondertussen bouwt Elly gestaag aan een zangcarrièrre. Ze zingt in een duo,
feestband 'De Aviola's', doet mee met de talentenjacht 'het cabaret der
onbekenden' en wint. Elly mag een soloplaat maken. In 1966 verschijnt 'Elly
Nieman', een plaat met liedjes van haarzelf en Lennaert Nijgh. De
tekstschrijver is dolverliefd op haar en laat haar liedjes zingen die eigenlijk
voor zangeres en café-uitbaatster Cobi Schreijer waren bedoeld. Als betaling
voor een hoog opgelopen drankrekening.
Rikkert Zuiderveld op zijn beurt groeit op in een niet-religieus gezin in Naarden. Na de middelbare school gaat hij geschiedenis en pré-historie studeren in Amsterdam. Ondertussen schrijft hij zijn eerste liedjes. De latere regisseur Jop Pannekoek laat hem optreden in zijn Lido: een soort theatercafé. Ook treedt Rikkert op in café De Waag van Cobi Schreijer, die meer artiesten onder haar hoede heeft, zoals Lenneart Nijgh en Boudewijn de Groot. Rikkert wordt gezien als groot aanstormend talent, iemand met de allure van Boudewijn de Groot. Op de kamer van Jop Pannekoek ontmoeten Elly en Rikkert elkaar. Elly weet het meteen: "Dit is de man met wie ik de rest van mijn leven wil doorbrengen." Niet lang daarna wordt ook Rikkert verliefd.
Vreemde Vogels
Al snel daarna treedt het paar samen op en worden ze
gezien als de belofte van hippie-Nederland. Ze speelden in De Waag en bij Shaffy
'Chantate'. Het duo brengt brengt hun eerste LP uit: 'Ander land', met onder
meer het liedje 'Vreemde Vogels', over anders zijn dan de rest en het afzetten
tegen de gevestigde orde ('in een stenen huis wil ik niet wonen').
Eind 1969 verhuist het duo naar Tuil op de Betuwe. Ze hadden genoeg van het hippiedom: "Wij waren dat hele circus beu geworden," zegt Elly. "Zo van: 'We houden contact hoor, we bellen, dag, doei en ciao'." Rikkert: "We waren op zoek naar een puurder, zuiverder en onthechter leven dan het leven in de drukke stad." Van Tuil verhuist het tweetal naar het Drentse Uffelte. Langzaam ontstaat er rond Elly en Rikkert een grote commune. Hippies komen aanwaaien, iemand zet zijn woonwagen in de tuin, een ander een wigwam. Kleding wordt gedeeld en er wordt macrobiotisch gegeten. Volkoren pannekoeken, zelfgemaakte yoghurt. Rikkert: "Ik ging daar vrij ver in. Ying en yang en zo." Elly: "Ik ging zelfs zo ver dat ik mijn eigen pannetje met macrobiotisch eten meenam als we ergens anders gingen eten. Bang als ik was dat het eten daar niet 'ying en yang' was!"
Messias
Ondertussen verschijnt de ene na de ander plaat van de
troubadours. Daarin komt hun geestelijke zoektocht sterk naar voren en worden
verschillende religies vermengd met elfen, feeën, kabouters en Griekse
mythologie. Toch speelt op de achtergrond onbewust het christendom een rol. In
de teksten van de plaat "Sta op en wandel" zit veel christelijke symboliek
verborgen. Op de hoes staat een regenboog, ver voor die zou worden gebruikt in
de christelijke campagne 'Er is Hoop'. Geen hoop is er meer voor de commune, die
door het duo wordt ontmanteld. Het druggebruik, de psychische problemen van
sommige bewoners en het occultisme worden Elly en Rikkert te veel.
Samen met hun twee kinderen reizen ze in een Mercedes-bus via Frankrijk, Spanje en Afrika in oostelijke richting. Op zoek naar 'de man op de berg' die hen de waarheid kan vertellen. Ze nemen geen persoonlijke bezittingen mee en eten wat ze onderweg vinden. Veel verder dan de Pyreneeën komen ze niet en na een half jaar keren ze terug. Geestelijk uitgeput gaat Rikkert, die de bijbel is gaan lezen, bidden en wordt steeds geloviger. Elly moet daar in eerste instantie niets van hebben, maar na ''een ervaring waardoor het me duidelijk werd dat God bestaat'', neemt ook Elly het christelijk geloof aan. Rond de Drentse boerderij ontstaat opnieuw een commune. Ditmaal van christelijke echtparen die intrekken en mee-eten. Elly en Rikkert openen hun huis voor bijbelstudies en voor ze er erg in hebben, vormen ze het centrum van een kerkelijke gemeente.
Bekering
De bekering van Elly en Rikkert heeft grote gevolgen
voor hun carrière en vriendenkring. Theaters en zaaltjes sluiten de deuren voor
het zangduo. Het hippiepubliek ervaart hun bekering als een klap in het gezicht.
Rikkert: "Je kon aankomen met boeddha en krishna, maar niet met Jezus." Maar
Elly en Rikkert zijn ook niet welkom bij de protestantse kerk, die de vreemse
evangelische vogels helemaal niet ziet zitten. Popmuziek is in veel protestantse
kerken nog taboe. Bovendien wil het duo zich niet binden aan een kerk of omroep.
Ze willen vrij blijven. Pas later ontstaan de innige banden met de Evangelische
Omroep (EO). Het tweetal treedt op tijdens zogeheten Jongeren- en Familiedagen,
en de omroep maakt met hen enkele muziekspecials.
Kinderliedjes
Bekend worden Elly en Rikkert pas echt door hun kinderliedjes, waarop ze zich na
hun bekering toeleggen. Door hun toedoen ontstaan in de jaren '70 de
christelijke kinderliedjes, waarmee inmiddels drie generaties zijn opgegroeid.
Zelfs op de scholen en kerken waar Elly en Rikkert zelf niet welkom zijn,
staan ze op het repertoire. Elly: "We merkten dat kinderen onze liedjes leerden,
maar dat met opzet niet werd verteld dat wij ze hadden geschreven, anders zouden
de ouders gaan steigeren."
Nu is dat wel anders. Hun lied 'Onze vader' wordt in menig gereformeerde kerk gezongen. En met de eenvoudige teksten bereiken ze ook ouders bij wie het geloof een sluimerend bestaan leidt. Woorden blijven vaak beter hangen dan de complexe preken van de dominees. Daarnaast komen de liedjes ook terecht bij mensen die niets met het christelijk geloof hebben, gewoon omdat die ze mooi vinden.
Veertig jaar
Elly en Rikkert maken in dertig jaar bijna even
zovele platen met kinder- en luisterliedjes en toeren onophoudelijk langs
koffiebars, kerkzalen en feesttenten. Ze ontwikkelen ook hun eigen creatieve
activiteiten. Elly schrijft kinderboeken, bundelt haar columns voor het
kindertijdschrift Zeggus en werkt mee aan een aantal cd's met slaapliedjes.
Daarnaast schrijft ze het muziek- en zangstuk 'Geloven als een kind', dat wordt
gebruikt tijdens de katholieke eucharistieviering. Daarmee daarmee toont ze
opnieuw aan dat zij, hoewel christelijk, tot geen enkele kerk wil behoren.
Rikkert trekt het land door als cabaretier. Met zijn soms bijtende liedjes laat
hij zijn christelijke toehoorders ongenadig in de val lopen. Daarnaast veschijnt
een aantal bundels met one-liners en aforismen en hij publiceert twee bundels
met dierengedichten.
Altijd publiek
Wat hen bindt is hun kritiek op de maatschappij
en de kerk. Ze hebben een afkeer van geld, macht, hypocrisie en structuren.
Hierdoor zijn ze niet meer overal welkom: vooral bij de evangelische kerken, die
hen eerst omarmden, hebben Elly en Rikkert het verbruid. Daarentegen gaan de
deuren van de orthodoxe kerken steeds verder open. De verzuiling is weg en de
scheidslijnen tussen christelijke groeperingen verwateren. Em zo blijft er
altijd een publiek voor Elly en Rikkert.
Luister hier naar het uur met Elly en Rikkert